Miss Münchhausen
Bron: Pinterest
Kent u de Baron von Münchhausen? Hij was een man van adel die zich zo’n 262 jaren geleden had teruggetrokken op zijn familielandgoed te Duitsland. Na als kapitein enkele Russische veldtochten tegen de Turken te hebben meegemaakt, vond hij het werkende leven op zijn 40e wel genoeg geweest. Als gastheer vertelde hij de mensen om hem heen liever de meest wonderbaarlijke volksverhalen waarin hij zelf vaak de hoofdrol speelde. Die verhalen, die an sich al sterk genoeg waren, werden gaandeweg steeds verder aangedikt. In één van de meest bekende verhalen springt de Baron op een afgeschoten kanonskogel om in een belegerde stad een vijandelijk kamp te kunnen bespioneren. In beginsel waren de sterke verhalen bedoeld als onschuldig vermaak, maar het leverde hem uiteindelijk wel zijn bijnaam ‘de leugenbaron’ op. Hij vertelde die verhalen om aandacht te krijgen. De baron stierf echter in eenzaamheid, als gevolg van teveel leugens (Bron: Wikipedia).
Zoals de meesten van jullie inmiddels weten word ik als waarheidsvinder, in de context van fraudeonderzoek, zeer frequent geconfronteerd met leugens. Bedrog en misleiding kenmerken immers fraude. En dan biedt kennis van menselijk gedrag en lichaamstaal voordelen. Maar hoezeer ik van mijn vak houd, soms sta ik gewoon ‘uit’. Bijvoorbeeld tijdens het weekend of op vakantie.
Afgelopen vrijdag hadden wij een bijzonder plezierig uitje. Private dining op een idyllische locatie in mijn hometown Apeldoorn, samen met een aantal medeauteurs van een verhalenbundel die nog dit jaar uitkomt. Die bundel is geschreven door in totaal 50 dames die verhalen over lef delen met de mensen die daar oren naar hebben. Met een dametje of 10 waren wij bijeen om nader kennis te maken en heerlijk te genieten van wijn en spijs.
Als je 10 kippen bij elkaar zet in een hok vol heerlijke graankorrels en met ieder hun eigen leven, lief en leed, dan is het natuurlijk een gekakel van jewelste. Dan is het plezierig dat degene wiens initiatief dit boek en diner is, de lead neemt en een ieder introduceert. En zo gebeurde. Voor mij waren alle aanwezigen, behalve de initiatiefneemster, nieuw. Alle gasten waren heel verschillend, maar met één gemene deler: kwetsbaarheid en lef.
En net zoals tijdens een reisje met bus of trein, waarbij je ‘veroordeeld’ bent tot het samenzijn met een groep onbekenden, merk je al snel tot welke personen je je meer of iets minder aangetrokken voelt. Bij de introductie door de initiatiefneemster bemerkte ik dat de persoon die bij het aperitief naast mij zat, een complete verrassing bleek te zijn. Voor het oog een stoer wijf, vol met tattoos, kort geschoren kuif en glinsterende ogen vol levenslust. Vrolijk babbelend met alle aanwezigen. Maar toen haar verhaal werd verteld viel ik stiller dan ik al was.
Ze bleek kanker te hebben. En niet één venijnige soort, maar twee. Ze had er enkele weken geleden voor gekozen om te stoppen met chemotherapie. Of dat verstandig was of niet, het was haar keus. En dat was niet alles. Ze had namelijk geen sterk hart, al jaren niet. Ze was daarom gedotterd en had in maart 2022 een open hart operatie gehad. Vijf bypasses. In de ziekenhuizen had ze drie keer een bijna dood ervaring gehad, had engelen gezien en gevloekt toen ze ’terug’ werd gehaald. Dat raakte me.
Mijn vader had ook open hart operaties en twee maal een bijna dood ervaring gehad. Had in de ’tunnel’ een licht gezien dat mooier dan mooi was, prachtige muziek gehoord en kon daar vroeger geëmotioneerd over vertellen. Ik ben niet zo zweverig aangelegd en mijn pa was helemaal een ‘aardse boekhouder’, feitelijk en zonder nonsens. Dus toen hij daarover begon destijds geloofde ik hem direct. En sindsdien ben ik niet bang voor wat ooit gaat volgen. Het verhaal van deze dame herinnerde mij daaraan.
Maar al het leed dat haar had getroffen was klaarblijkelijk niet genoeg voor één mensenkind. Ze was ook nog eens langdurig mishandeld geweest door een ex-minnaar. Haar moeder was overleden en ook haar vader; ze was daarmee een wees. In het jaar dat haar vader overleed waren ook haar broer, schoonzus en de moeder van haar schoonzus bij een caravanbrand om het leven gekomen. Als pluspunt noemde ze zelf dat zij sindsdien voor de kinderen van haar broer kon zorgen. Zij leefde immers nog. De verhalen over de andere aanwezige tafeldames waren schitterend, maar ‘Dit is zondermeer het grootste lefwijf dat bestaat, een engel op aarde’, dacht ik na haar indrukwekkende introductie.
Voor-, hoofd- en nagerecht volgden en de avond vulde zich met wijn en vrolijke praat. Bij het afscheid beloofden wij dit mooie samenzijn nog eens gauw over te doen, weer op een plezante locatie. ‘Disneyland’, werd grinnikend geopperd. In mijn gedachten vroeg ik me af of zij daar dan nog bij zou kunnen zijn. ‘Heaven must be missing an angel’, galmde door m’n hoofd. ‘Ik moet wel een beetje rustig aan doen met de financiën’, hoorde ik haar zeggen. Dus ik zei tegen mijn buurvrouw: ‘Daar is vast wel een mouw aan te passen’. Dacht bij mezelf dat als zij het tegen die tijd aan zou kunnen, we dan desnoods wat geld konden lappen met elkaar om haar van een toffe dag te kunnen voorzien. We zwaaiden en keerden huiswaarts. Werkelijk een herinneringswaardig diner.
Afgelopen dinsdag volgde een bericht in beeld en geluid van de initiatiefneemster van ons boek. Gezien de serieuze toon van dat bericht was ik even bang dat de naar aarde teruggezonden engel haar vleugels alsnog opgeprikt had gekregen voor een enkele reis hiernamaals. Maar gelukkig niets van dat alles. Wel een andere schokkende boodschap: deze aardsengel* bleek fake!
Niets van haar levensverhaal bleek waar te zijn. Geen kanker, geen bij brand gestorven broer, geen gewelddadige partner, geen hartoperaties, geen andere hartverscheurende gebeurtenissen. Wel reacties van verbaasde kennissen die haar Podcast hadden gehoord en bij de initiatiefneemster de klok hadden geluid over alle leugens die daarin ten tonele waren gevoerd. In het bericht kwam ook naar voren dat de aardsengel zelf het grootste slachtoffer moet zijn van haar leugens; ik heb zo mijn bedenkingen daarbij.
Ik was geschokt en heb die middag met mijn metaaldetector peinzend over een akker gelopen. Hoe kan zoiets? Wie haalt zoiets in het hoofd? Waarom?
Eerder schreef ik al eens dat het in mijn vak als waarheidsvinder een pre is dat ik van nature nogal lief en naïef ben. Dat stelt mij in staat om in een zakelijke context, onbevooroordeeld, telkens nieuwe casussen te kunnen onderzoeken, op een klantvriendelijke manier. Als profiler maak ik daarbij gebruik van het lezen van lichaamstaal en het tijdig anticiperen daarop door middel van bijvoorbeeld het stellen van gerichte vragen. Dat profilen is een secuur en intensief gebeuren en het is niet zo dat ik 24/7 bezig ben om een ieder die mijn pad kruist te analyseren. Toch kwam vrij snel en uit verschillende hoeken de vraag of het mij niet was opgevallen die avond dat wij hier te maken hadden met onware vertellingen van deze als aardsengel vermomde dame? Mijn antwoord is nee. Ik geloofde wat ik over en van haar hoorde. Waarom zou ik daaraan twijfelen? Het verhaal werd door anderen verteld, door haarzelf bevestigd en door een ieder aan tafel bewonderd, gezien de reacties.
Maar het raakte me wel. Sterker nog: ik werd er pissig van! En dan was ik nog maar één avond in mijn 57-jarige bestaan besodemieterd door een voor mij onbekende. Hoe zouden de mensen zich wel niet voelen die hier al jarenlang het slachtoffer van zijn?
Wat maakt dat iemand dit gedrag bezigt? Dat is toch op z’n minst ziek en zielig? Na mijn akker-overpeinzingen ben ik in de boeken gedoken. Daar stuitte ik op pathologisch liegen. En op een geestesziekte waarbij iemand zichzelf verwondt om aandacht te krijgen: het syndroom van Münchhausen. Ik ben geen psycholoog of psychiater, maar wel een waarheidsvinder. Ze vertoont kenmerken die onder deze noemers beschreven staan.
Vervolgens ben ik haar Podcast minutieus gaan fileren, seconde voor seconde. En met de wijsheid van nu, in retroperspectief, tja, dan vallen er wel wat dingetjes op.
Hier hebben we te maken met een dame die het verschil wil maken. Die schreeuwt om aandacht, klaarblijkelijk vanuit een verstikkend gevoel van eenzaamheid. Dat woord kwam namelijk meerdere malen terug in het gesprek van ruim een half uur.
Ze werd naar eigen zeggen door anderen vergeleken met Nelson Mandela. Haar antwoord op de waaromvraag luidde: ‘We zijn beiden op zoek naar vrijheid’. Daarmee trekt zij mijns inziens een behoorlijk grote broek aan. Ze was ook van mening dat ze wel kon stoppen met de chemo, want de zelfheling waarmee zij sindsdien bezig is, kan volgens haar pas als je ‘wat mee hebt gekregen’.Wat dat ‘wat’ precies is, dat is aan de luisteraar. ‘Je moet durven, je moet je grenzen vinden en weten wat je grenzen zijn’. Nou de grenzen die algemeen beschaafd en integer gedrag betreffen, zijn hier duidelijk door haar buiten beschouwing gelaten.
Op vragen over haar bijna-doodervaringen antwoordde ze letterlijk: ‘Dankzij een boek inderdaad aan de overkant geweest’. BAMM! Niks geen eigen ervaringen, maar boekenwijsheid van anderen!
Toen kwamen er vragen over de kinderen van haar overleden broer die zij zou hebben verzorgd na zijn noodlottige overlijden. Dat is immers geen kattenpis als je het zelf al zo zwaar hebt. Haar reactie? “Sacrifice. Je offert je op. Je leeft voor een ander. Wij willen het altijd goed doen. Wij willen niet verliezen. Wij gaan onze grens over.” Niet: ‘ik offerde mij op’, maar ‘je’, oftewel ‘een ander’. En vervolgens ging ze over op Koninklijk meervoud, alsof zij en haar gespleten persoonlijkheden onder de noemer ‘wij’ allen hun eigen rol hebben gespeeld in dit verzinsel.
Want wat is nou precies haar intentie achter het tranentrekkende relaas, zo vroeg ik mij af?Dat kwam duidelijk naar voren: “Dit is ook mijn missie. Ik wil gewoon straks podia’s op om mijn verhaal te vertellen”. Kennelijk is één podium niet genoeg, podia ook niet, maar zij heeft podia’s nodig om haar leugens te ventileren.
Over haar eerste twee bijna-doodervaringen, die maar kort hadden geduurd, vertelde ze woedend te zijn geweest toen ze terug was gebracht door de artsen. Over haar derde en laatste reis naar de andere zijde vertelde ze dat ze vijf dagen ‘weg was geweest’. “Ik mocht weer naar de overkant. En uiteindelijk er ook zelf voor gekozen om terug te komen. Door zelf hardop de keuze te maken van: ‘Het is mijn tijd nog niet’. En dat is het grote verschil met de vorige twee keer. Toen ben ik teruggebracht, eh, teruggehaald. En nu, de derde keer, heb ik zelf die keus gemaakt.” En kort daarna nogmaals: “Ik ben zelf teruggekomen. Ik leef voor mezelf. Ik heb nu zelf de keus gemaakt.”
Beter gezegd: een ego-tripje…
In reactie op de gewaagde vraag of ze de kanker aan zichzelf te danken had, antwoordde ze: “Het voelt denk ik meer als een lot uit de loterij.” De interviewster begreep niets van dat antwoord en vroeg om opheldering. “Iets winnen in de loterij is zó klein. Dat dit wat mij nu overkomt, is zó klein.” Toen de interviewster hierop vol ongeloof reageerde met: “Klein? Je bedoelt groot!”, reageerde zij met: “Het is groot wat mij overkomt, maar dat het je overkomt is zó klein. Die kans is zó klein.” Ik vind het jammer dat het beeldmateriaal van het interview met haar niet beschikbaar is, want ik vermoed dat op dit moment ‘duping delight’ zichtbaar moet zijn geweest. Dat is het plezierige gevoel dat iemand kan krijgen als zij denkt weg te kunnen komen met een grove leugen, resulterend in een specifieke gelaatsuitdrukking die iemand onbewust laat zien, soms maar tienden van een seconde. Mensen die zich slimmer voelen dan degenen die zij beet nemen, kunnen dergelijke grimassen vertonen.
En dat zij zich een übermensch of aspirant engel moet voelen blijkt ook wel uit haar statement: “Ik ben ook gewoon nog mens. De andere kant heb ik geproefd.” Die bovenmenselijke status werd nog eens benadrukt met een anekdote over de zoon van haar overleden broer. Die had gekscherend tijdens een uitje gezegd: “Die hemel moet wel zo goed zijn!” Toen zij had gevraagd waarom hij dat vond had hij geantwoord: “Want niemand komt terug”. Hey, maar zij wel he?! Al drie keer en de laatste keer omdat zij het zelf wilde, zo werd tussen neus en lippen door gesuggereerd.
Ook vertelde ze: “Niets wat ik meemaak is zichtbaar. Rouw is niet zichtbaar. Geestelijke mishandeling is niet zichtbaar. Kanker hebben is niet zichtbaar. Daardoor zie je ook een stuk eenzaamheid niet.” Onzichtbaarheid is lastig controleerbaar. Tot die conclusie moet zij eerder al gekomen zijn, toen zij haar levensverhaal keer op keer wonderbaarlijker maakte.
In retroperspectief beschouwd vond ik het ‘slotakkoord’ van de interviewster opmerkelijk. Ze stelde namelijk ter afsluiting van het gesprek: “De manier waarop je het vertelt is niet iets dat je hebt gelezen of gefantaseerd hebt. Het is gewoon het leven”.
Tijdens colleges vertel ik de studenten soms dat aan onze integriteitsonderzoeken GSM vaak ten grondslag ligt. Daarmee bedoel ik niet een telefoontoestel, maar Geld, Seks of Macht en soms zelfs dit volledige trio. Het opeisen van aandacht op basis van gefingeerde ellende, die mensen en hun emoties aanspreekt, zou je als macht kunnen kwalificeren. Of ze er andere voordelen mee heeft genoten blijft voor mij de vraag.
Een psychiater zou zo iemand misschien een Godsmens noemen; iemand die tot wonderbaarlijke en bovenmenselijke daden in staat zegt en/of denkt te zijn.
Ik noem haar liever Miss Münchhausen; de dame die haar denkbeeldige vleugels verruilde voor een bom die zij zelf richting de wolken heeft afgevuurd. We weten hoe het de baron verging: hij stierf in eenzaamheid, als gevolg van teveel leugens. Een schrale troost voor haar slachtoffers.
Voor mij geldt het adagium: liever gekwetst door de waarheid dan getroost door een leugen. Want al is die leugen nog zo snel, de waarheid heeft meer uithoudingsvermogen op basis van een langere adem.
*Bewust met een ‘d’ geschreven.
Nicole den Hartigh heeft een reeks publicaties op haar naam staan en schrijft regelmatig blogs over onderwerpen die haar bezighouden. Zo schrijft ze als gastredacteur voor de website Nextens.